Страницы истории моего края

Гісторыя нашай вёскі Каменка

У вёсак, як i у людзей, ёсць свае назвы. Аб назве "Каменка" iснуюць дзве думкi:

1.Назва паходзiць ад прыкметы камянiстай глебы,

2.Каменка- назва многix невялiкiх рэчак. Толькi нямногiя з ix цякуць па камянiстаму дну.

 У большасцi выпадкаў такiя назвы з' явiлiся ў ходзе нанясення на карту безымянных ручаёў. Нашы вучнi складаюць свае легенды аб назве вёскi "Каменка" .

      Першыя звесткi аб Каменцы адносяцца да пачатку 16 ст .. (1516 г.) У 16 ст. Каменка ўваходзiла ў склад Гродзенскага павета Троцкага ваявадства Вялiкага княства Лiтоўскага, якое ў 1569 г. Аб'ядналася з Польскiм каралеўствам ў Рэч Паспалiтую ў вынiку Люблiнскай унii.

Iмклiвае развiццё Kaменкi пачынаецца ў другой палове 16. ст ..

У 1580 г. на сродкi Каспера Кладзiнскага ў Каменцы будуецца драўляны касцёл iмя Трох Каралёў.

    У 1599 г.  (к.16 ст.) дзякуючы намаганням Пятра Нонгарта, Каменка стала мястэчкам. Гэта давала ёй права на базары i кiрмашы, дазваляла мець крамы.

      У сяр. 17 ст. Каменка стала ўласнасцю Тызенгаузаў.

     З сярэдзiны 18 ст. Каменка паступова стала прыходзiць у заняпад.

Вельмi цярпела Каменка ад войнаў, што таксама перашкаджала яе развiццю.

Пасля вайны 1654-1667 гг. Памiж Рэччу Паспалiтай i Расiяй касцёл у мястэчку ўяўляў сабой больш чым сцiплую пабудову, крытую саломай. 1 толькi каля 1680 г. касцёл аднавiлi на сродкi гродзенскага дзякана ксяндза Якуба Бельскага.

   Пад час Паўночнай вайны 1700-1721 гг. Памiж Расiяй i Швецыяй, у Каменцы была галоўная кватэра шведскага караля Карла 12.

У кастрычнiку 1812 г. пад час франка-рускай вайны Каменку разрабаваў атрад французаў. Два днi 70 напалеонаўскiх салдат здеквалiся над тутэйшым людам.

    У выніку III падзелу Рэчы Паспалітай у 1795г заходняя частка беларускіх зямель адышла да Расійскай імперыі. У 1801 г. была створана Гродзенская губернія, у якую увайшла і Каменка ў складзе Гродзенскага павета.

   У XIX ст. Каменка хоць і называлася мястэчкам, але пераўтваралася ў вёску.

Адзінай установай, якой у XIX ст магла ганарыцца Каменка быў касцёл. У дакументах Каменскага касцёла захавалася пасведчанне аб тым, што ў касцёле 20 чэрвеня 1841 г. была ахрышчана Эліза Ажэшка (дзявочае прозвішча Паўлоўская). Нарадзілася Эліза ў маёнтку Мількаўшчына Гродзенскага павета 25мая (6 чэрвеня) 1841 г. у шляхецкай сям’і  адваката Бенедыкта Паўлоўскага і Францішкі Каменскай.

Маёнтак Мількаўшчына стаў уласнасцю Бенедыкта Паўлоўскага (бацькі Элізы)  у пачатку 30-х гадоў 19 ст.  Пасля смерці жонкі Терэзы, Бенедыкт Паўлоўскі ажаніўся з Францішкай Каменскай. З гэтага шлюбу нарадзілася ў Мількаўшчыне ў 1838 г. – Клементына (старэйшая сястра Элізы), а ў 1841 г. – Эліза.

   У Мількаўшчыне жыў і брат бацькі – Ян  Паўлоўскі. Элiза лiчыла, што свае творчыя здольнасцi, многiя рысы характару яна атрымала ў спадчыну ад дзядзькi i бацькi.

Бацька Элiзы памёр, калi ёй было два гады.Дзiцячыя гады Элiзы прайшлi ў Мiлькаўшчыне (1841-1852 г.) З малых гадоў дзяўчынка прывыкла чуць беларускую мову, бо ў наваколлi жылi беларусы. Навучылася гаварыць па­беларуску.

Вельмi любiла Элiза сваю адзiную сястру Клементыну. Балюча перажывала яе смерць у 1851 г., нават захварэла. "Гэта была першая мая хвароба i першы ў жыццi цяжкi, пранiзваючы ўсю маю iстоту боль" ­успамiнала пазней Элiза.

Мацi, прыгожая i багатая панi, другi раз выйшла замуж, старэйшая сястра памярла, i Элiза адчула сябе адзiнокай. Вырашана было аддаць дзяўчынку на выхаванне ў адзiн з лепшых манастырскiх пансiёнаў у Варшаве, дзе яна прабыла пяць гадоў (1852 - 1857гг). У пансiёне Элiза пасябравала з аднакласнiцай Марыяй Васiлоўскай, пазней знакамiтай паэтэсай Канапнiцкай.

Амаль адразу пасля заканчэння пансiёна, у сямнаццацiгадовым узросце яе выдалi замуж за 35-цi гадовага шляхцiца Пятра Ажэшку. 6 год Элiза пражыла ў маёнтку мужа Людвiнова (цяпер у Драгiчынскiм раёне Брэсцкай вобласцi).

Пасля паўстання 1863-1864 гг. Элiза вярнулася ў маёнтак Мiлькаўшчыну i жыла тут у 1864-1869 гг. Тут пачалася яе лiтаратурная творчасць

У 1869 г. Эліза развялася з мужам і прысвяціла сябе літаратуры, прадала маёнтак Мількаўшчынуі пераехала ў Гродна. Усё далейшае жыццё і творчасць былі звязаны з Гродна. Тут Эліза Ажэшка пісала свае раманы і аповесці, актыўна занімалася грамацкай дзейнасцю.

У 1894 г. Эліза Ажэшка выйшла замуж за гродзенскага адваката Станіслава Нагорскага, які быў намнога старэйшы за яе. Праз 2 гады аўдавела. Сама Эліза Ажэшка памерла 18 мая 1910г. у Гродна.

  На месцы сядзібы Паўлоўскіх намаганнямі Мількаўшчынскай школы ўстаноўлены памятны знак у пачатку чэрвеня 2006 г.

   Прыблізна ў 2 кіламетрах ад Мількаўшчыны знаходзіцца вёска Залесна. Менавіта тут на невялікім заросшым лесам узгорку знаходзяцца старыя могілкі, што належалі шляхецкаму роду Паўлоўскіх. Тут пахаваны бацька Элізы – Бенедыкт Паўлоўскі, яго першая жонка Тэрэза Бажэцкая – Паўлоўская, сястра Элізы -  Клементына, брат бацькі – Ян Паўлоўскі. А таксама далёкая сваячка Бенедыкта Паўлоўскага Катажына Адляніцкая-Пачобутава.

   Вучні нашай школы даглядаюць гэтыя пахаванні.

Касцёл у Каменцы, у якім была ахрышчана Эліза Ажэшка, не захаваўся. На месцы алтара гэтага касцёла, які дзейнічаў з1580 да 1909 г. устаноўлены помнік –крыж  у 1911г. А ў сучасным касцёле імя святога Антонія Падуанскага ёсць пліта, устаноўленная ў гонар Элізы Ажэшка ад землякоў у 1991годзе.

                                         Помнік-крыж на месце касцёла Трох Каралёў

Памятная пліта, устаноўленная ў гонар Элізы Ажэшка ад землякоў у Каменскім касцёле.

    Адмена прыгоннага права ў 1861 г. трохі ажывіла Каменку. Дзякуючы касцёлу, сюды кожную нядзелю збіраліся навакольныя сяляне і ладзіўся гандаль. У геаграфічным слоўніку Каралеўства Польскага, выдадзеным у 1882 г., даецца нарыс аб мястэчку Каменка:

  - Мястэчка Каменка ў Гродзенскім павеце каля былога паштовага віленскага тракта ў 48 вярстах ад Гродна, на раўніне, у 20 вярстах ад Скідзеля, мае 411 жыхароў (ў 1878 г) у тым ліку 245 яўрэяў. У Каменцы валасное кіраванне, падпарадкаванае скідзельскаму становаму паліцэйскаму прыставу, маёнтак Тызенгаўза. У Каменцы ёсць касцёл імя Трох Каралёў, драўляны, пабудаваны ў 1580 г. на сродкі Каспера Кладзінскага. Прыход каталіцкі гродзенскага дэканату, 2202 верніка.

    У 1908-1910 гг у цэнтры Каменкі намаганямі ксяндза Баляслава Яроцкага быў пабудаваны сучасны мураваны Антоніеўскі касцёл – помнік неагатычнай архітэктуры на Беларусі.

Пад час Першай сусветнай вайны на працягу амаль чатырох гадоў немцы ўстанавілі жорсткі рэжым. У канцы 1918 г нямецкія войскі былі выгнаны, але ў хуткім часе пачалося наступленне польскіх войскаў. Толькі ў ліпені 1920 г. Заходняя Беларусь была вызвалена ад палякаў. Але савецкая ўлада праіснавала нядоўга. Згодна з дагаварам ад 18 сакавіка 1921 г. Заходняя Беларусь афіцыйна адышла да Польшчы.

Пажарная каманда ў в. Каменка 1921 - 1939 гг.

   Праз 18 гадоў у верасні 1939 г. адбылося ўз’яднанне Заходняй Беларусі з БССР. У студзені 1940 г. створаны Каменскі сельскі савет.

    Айчынная вайна 1941-1945 гг. Статыстыка сведчыць, што яна працягвалася 1418 дзён і начэй. У старшага лейтынанта Пятра Аляксандравіча Кузьміна быў толькі адзін дзень гэтай вайны – самы першы і самы страшны і самы цяжкі. 22 чэрвеня 1941 г. фашысцкая Германія напала на СССР. Неба Гродзеншчыны абаранялі лётчыкі 127-га знішчальнага авіапалка пад камандваннем палкоўніка А. Гарадзіенкі. 5 разоў звяно намесніка камандзіра эскадрыллі гэтага авіапалка старшага лейтынанта П.А. Кузьміна падымаліся ў паветра. У час шостага баявога вылета, калі скончыліся баепрыпасы, Кузьмін здзейсніў паветраны таран. У раёне в. Лупіны самалёт упаў. Для Кузьміна  гэты вылет аказаўся апошнім у яго нядоўгім жыцці.

Але подзвіг Кузьміна не быў адзначаны. Вучні нашай школы сабралі нямала звестак пра Кузьміна. Але месца захавання Кузьміна не было знойдзена. У 2014 г. на тэрыторыі УПК Каменскі д/с-СШ устаноўлены памятны знак у гонар лётчыкаў 127-га знішчальнага авіапалка, якія загінулі ў першы дзень вайны . Іменем Кузьміна ў Каменцы названа вуліца і піянерская дружына школы носіць яго імя.

   Тры гады працягвалася акупацыя на тэрыторыі нашага раёна. У Каменцы было спалена 19 дамоў, вывезена і знішчана 400 жыхароў (яўрэяў), таму ў Хатыні ў сцяне памяці ёсць і ніша для Каменкі Шчучынскага раёна.

     У сакавіку 1949 г. у Каменцы быў створаны калгас “Новая праца”. У 1952 г. адбылося ўзбуйненне і калгас стаў называцца “Кастрычнік”. 21 красавіка 1965 г. на базе калгаса “Кастрычнік” створаны саўгас “Пратасаўшчына”. У 1973 г. да саўгаса далучаны суседні калгас “Запаветы Ільіча”.

  Цяпер Каменка – цэнтр сельсавета і СПУ “Протасаўшчына”. Ёсць клуб, школа, бібліятэка, касцёл, амбулаторыя, аддзяленне сувязі,  магазін.

     Па прэзідэнскай праграмме будаўніцтва аграгарадкоў наша Каменка набыла прыгожы выгляд.